Aave V4：Từ thị trường phân mảnh đến thanh khoản mô-đun

Viết bài: Tia, Techub News

Trong lĩnh vực cho vay DeFi, Aave luôn là biểu tượng của sáng tạo và tiêu chuẩn ngành. Cùng với sự gia tăng quy mô người dùng và đa dạng tài sản, Aave V3 dần lộ rõ các vấn đề về phân mảnh thanh khoản, quản lý rủi ro và cơ chế thanh lý còn thô sơ. Để đối phó với những thách thức này, Aave V4 đã thực hiện nâng cấp hệ thống toàn diện: cách tổ chức thanh khoản được thiết kế lại thành kiến trúc Hub và Spoke module hóa, giúp chia sẻ thanh khoản đa tài sản, đa chiến lược trong khi duy trì cách ly rủi ro; hệ thống kế toán nâng cấp thành dạng mô hình phần vốn ERC-4626, giúp trạng thái thanh khoản toàn cục rõ ràng và kiểm soát được; cơ chế thanh lý chuyển từ tỷ lệ cố định sang logic thanh lý động dựa trên yếu tố sức khỏe (health factor) và tối thiểu cần thiết. Nói chung, V4 không đơn thuần tối ưu hóa tham số, mà qua sự phối hợp phát triển của kiến trúc và cơ chế, nâng cấp Aave từ một giao thức vay mượn phân mảnh nhiều thị trường thành một hạ tầng mô-đun mở rộng, hiệu quả vốn cao và kiểm soát rủi ro tốt hơn.

Từ “thị trường” trung tâm của V3 đến thực trạng phân mảnh thanh khoản

Trong Aave V3, giao thức áp dụng phương pháp triển khai dựa trên “thị trường” làm trung tâm. Trên các mạng khác nhau, thậm chí trong cùng một mạng, Aave sẽ phân chia thành nhiều thị trường độc lập, ví dụ như trong mạng chính Ethereum có Core và Prime. Mỗi thị trường đều có bể thanh khoản riêng biệt, danh mục tài sản hỗ trợ và các tham số rủi ro tương ứng, tạo thành các bức tranh rủi ro khác nhau.

Khi người dùng cung cấp tài sản cho Aave V3, thực chất họ đang gửi rõ ràng tài sản vào một thị trường cụ thể, chứ không vào một bể quỹ chung toàn cục. Điều này có nghĩa là, tài sản gửi vào thị trường Ethereum Core chỉ có thể được các người vay trong thị trường này sử dụng, không thể truy cập bởi thị trường Prime hoặc người dùng các mạng khác.

Thiết kế này có lợi thế rõ ràng về cách ly rủi ro, các thị trường khác nhau không truyền tải rủi ro lẫn nhau. Tuy nhiên, đổi lại là sự phân mảnh thanh khoản rõ rệt: ngay cả cùng một loại tài sản cũng bị phân tán vào nhiều thị trường, khó có thể điều phối thống nhất, từ đó ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng vốn tổng thể, độ sâu thị trường và khả năng mở rộng các chức năng mới.

Hub and Spoke: Logic tổ chức lại thanh khoản của Aave V4

Phản hồi cho vấn đề này của V4 là xây dựng lại kiến trúc nền tảng, giới thiệu kiến trúc mới gọi là Hub and Spoke (dạng bánh xe có các cánh). Thiết kế này bắt nguồn từ mong muốn giải quyết các vấn đề phân mảnh thanh khoản và hạn chế mở rộng đã tồn tại lâu dài của V3.

Trong V4, giao thức không còn gắn thanh khoản vào một thị trường duy nhất nữa, mà giới thiệu một Hub thanh khoản thống nhất cho mỗi mạng, đóng vai trò trung tâm của tất cả các nguồn vốn. Tài sản do người dùng cung cấp không còn vào một thị trường cụ thể, mà được gửi vào Hub của mạng đó, chịu trách nhiệm quản lý toàn cục thanh khoản và các ràng buộc kế toán cốt lõi, ví dụ như đảm bảo tổng lượng tài sản vay không vượt quá quy mô đã cung cấp, và ghi nhận tình trạng sử dụng thanh khoản của các module khác nhau.

Tuy nhiên, Hub không phải là đối tượng người dùng trực tiếp tương tác. Tất cả các thao tác người dùng cảm nhận được đều nằm trong một lớp các đơn vị chức năng module hóa cao, gọi là Spoke trong V4.

Spoke: Giới hạn rủi ro trong mô-đun hóa

Spoke tạo thành lớp front-end liên quan trực tiếp đến giao thức của người dùng trong Aave V4. Mỗi Spoke kết nối với cùng một Hub thanh khoản, nhưng có thể có các quy tắc, tham số và giả định rủi ro hoàn toàn khác nhau. Spoke quản lý tại chỗ các vị thế của người dùng, cấu trúc tài sản thế chấp, kết nối với oracles và logic thanh lý, trong khi Hub chỉ cung cấp hỗ trợ thanh khoản trong giới hạn hạn mức cho phép phía sau.

Ý nghĩa cốt lõi của phân chia này là: rủi ro được giới hạn nghiêm ngặt trong phạm vi của Spoke, không lan truyền ra hệ thống tổng thể. Các yêu cầu vay mượn của các loại tài sản khác nhau, các mô hình hành vi khác nhau, không còn phải chia sẻ cùng một bộ tham số rủi ro, mà có thể tách riêng rủi ro trong bối cảnh chia sẻ thanh khoản.

Chính vì vậy, nhiều chức năng đã tồn tại trong V3 nhưng khá cồng kềnh trong thực thi, nay có thể được triển khai theo cách tự nhiên hơn trong V4. Ví dụ, E-Mode không còn chỉ là một cấu hình tham số nữa, mà có thể tồn tại như một Spoke riêng biệt, phục vụ các danh mục tài sản có liên quan cao; chế độ cách ly cũng có thể thực hiện qua Spoke chuyên dụng, và Hub sẽ đặt giới hạn rõ ràng về thanh khoản khả dụng của chúng. Đối với RWA hoặc các cấu trúc thế chấp phức tạp hơn, V4 cũng cho phép tích hợp Spoke tùy chỉnh để đưa ra các quy tắc kiểm soát rủi ro nghiêm ngặt hơn, mà không mở rộng các phức tạp này ra toàn bộ giao thức.

Tính toán rõ ràng về thanh khoản chung của V4

Để hỗ trợ thanh khoản thống nhất tại tầng Hub, V4 đã từ bỏ mô hình kế toán dựa trên aToken rebase, chuyển sang hệ thống phần vốn theo chuẩn ERC-4626.

Trong V4, giao thức bỏ cơ chế điều chỉnh lại aToken như trước, thay vào đó áp dụng hệ thống kế toán dạng phần vốn ERC-4626. Điều này có nghĩa là người dùng không còn sở hữu aToken tự động tăng số lượng theo lãi suất, mà sở hữu một lượng cố định các phần (shares), mỗi phần tương ứng với giá trị tài sản cơ sở sẽ tăng theo thời gian. Nói cách khác, lãi suất không còn thể hiện qua sự thay đổi số lượng token nữa, mà qua sự thay đổi lượng tài sản có thể đổi lấy mỗi phần, gần hơn với logic kế toán của các vault (kho bạc truyền thống).

Mô hình phần vốn này liên quan mật thiết đến thiết kế thanh khoản thống nhất của V4. Trong kiến trúc của V4, tất cả các tài sản cung cấp đều tập trung về Hub thanh khoản trên chuỗi, và Hub dùng hệ thống phần vốn để chính xác ghi nhận trạng thái tài sản toàn cục. Hub không cần quan tâm đến từng chiến lược vay mượn hoặc mô hình rủi ro của các Spoke, chỉ quản lý quy mô tổng tài sản, tổng số phần và hạn mức đã sử dụng của các Spoke. Thiết kế này cho phép nhiều Spoke chia sẻ cùng một bể tài sản, đồng thời giữ rõ ràng, kiểm soát trong kế toán, tránh những phức tạp và rủi ro lan truyền có thể xảy ra khi dùng aToken rebase trong môi trường đa module.

Nếu tiếp tục sử dụng cơ chế rebase của aToken, khi nhiều Spoke chia sẻ cùng một tài sản, sẽ gặp khó khăn trong đồng bộ hóa theo cấp số nhân, dễ gây ra các vấn đề về lan truyền lãi và rủi ro, cùng với việc kiểm soát hạn mức cho các module phụ không chính xác. Hệ thống phần vốn ERC-4626 chuyển các vấn đề tiềm năng này thành các phép tính đơn giản, giúp Hub duy trì tính an toàn và kiểm soát tốt khi hỗ trợ đa chiến lược vay mượn, đa cấu hình rủi ro dựa trên nguyên tắc thanh khoản chung. Điều này không chỉ tối ưu hóa hiệu quả vốn, mà còn tạo nền tảng cho kiến trúc mô-đun và mở rộng trong tương lai của V4.

Điều chỉnh tinh vi cơ chế thanh lý: thoát khỏi cơ chế tỷ lệ cố định

Ngoài việc tái cấu trúc hệ thống thanh khoản, V4 còn thực hiện các điều chỉnh quan trọng đối với cơ chế thanh lý. Khác với cơ chế dựa trên tỷ lệ cố định trước đây, V4 giới thiệu một engine thanh lý hướng đến mục tiêu rủi ro rõ ràng hơn.

Trong các phiên bản trước như V3, khi yếu tố sức khỏe (health factor) của vị thế giảm xuống dưới ngưỡng an toàn, giao thức cho phép thanh lý người dùng theo tỷ lệ cố định (close factor), đồng thời thu hồi một phần tài sản thế chấp. Cách này đã hiệu quả trong việc bảo vệ an toàn cho giao thức, nhưng trong các điều kiện biến động mạnh hoặc rủi ro cận biên, thường dẫn đến thanh lý quá mức, vượt quá mức cần thiết để khôi phục trạng thái an toàn.

Cơ chế thanh lý mới của V4 chuyển trọng tâm từ “tỷ lệ thanh lý” sang “mục tiêu an toàn”. Khi vị thế vào trạng thái có thể thanh lý, hệ thống sẽ tính toán lượng nợ cần trả, lượng tài sản thế chấp cần xử lý, để đưa yếu tố sức khỏe trở lại vùng an toàn. Thanh lý không còn nhằm tối đa hóa rủi ro bị cắt bỏ, mà hướng tới thực hiện tối thiểu cần thiết, giảm thiểu xâm phạm tài sản người dùng trong khi vẫn đảm bảo an toàn tổng thể của hệ thống.

Thay đổi này biến close factor từ một tham số tĩnh thành kết quả được xác định động dựa trên tình trạng rủi ro của vị thế. Quy mô thanh lý sẽ biến đổi theo độ biến động của tài sản, cấu trúc thế chấp và các tham số rủi ro, giúp phản ánh sát thực các khác biệt rủi ro giữa các vị thế khác nhau, đồng thời giảm thiểu tác động tiêu cực của thanh lý và giảm thiểu bán tháo tài sản không cần thiết.

Cập nhật cơ chế thanh lý của Aave, dễ khiến người ta liên tưởng đến thiết kế thanh lý của Fluid. Xét theo sản phẩm vay mượn, V4 của Aave rõ ràng đã cải thiện đáng kể cách thức thanh lý “một cỡ phù hợp”, làm cho logic này tinh vi hơn, sát thực hơn với rủi ro.

Tuy nhiên, so với Fluid, một mô hình tích hợp sâu hơn giữa vay mượn và độ sâu thanh khoản của DEX, Aave vẫn nằm trong một phạm trù thiết kế khác. Fluid tích hợp vị thế vay mượn trực tiếp vào luồng giao dịch thanh khoản, giúp phần nào rủi ro được hấp thụ tự nhiên trong pool, qua đó nhiều trường hợp có thể điều chỉnh vị thế mà không cần đến các thanh lý bên ngoài, giảm chi phí và tăng hiệu quả thực thi. Trong khi đó, Aave phụ thuộc vào các thanh lý bên thứ ba, mặc dù đã tinh chỉnh logic thanh lý, vẫn khó có thể hoàn toàn so sánh ở khía cạnh này.

Tổng kết

Nhìn chung, Aave V4 không phải là sự đập bỏ toàn diện mô hình hiện tại, mà là một con đường tiến hóa thận trọng nhưng toàn diện: qua kiến trúc Hub and Spoke tổ chức lại thanh khoản, qua module Spoke phân tách rủi ro cục bộ, và bổ sung cơ chế thanh lý tinh vi hơn. Aave đang chuyển mình từ một giao thức vay mượn dựa trên “thị trường” thành một hạ tầng vay mượn mô-đun có khả năng hỗ trợ các cấu trúc tài chính phức tạp hơn.