Phiên Đáo Hạn Phái Sinh: Bí Kíp Không Bị "Ăn Thua" Khi Thị Trường "Điên Cuồng"

Mỗi tháng, thị trường chứng khoán Việt Nam lại có một ngày đặc biệt khiến nhà đầu tư “nằm mơ thấy mình bay” – đó chính là ngày đáo hạn phái sinh. Đây không phải một ngày bình thường, vì thanh khoản sẽ tăng vọt, giá sẽ nhảy loạn xạ, và cơ hội kiếm tiền cũng như rủi ro mất trắng đều hiện hữu. Vậy đáo hạn phái sinh thực chất là gì, và bạn nên làm gì khi nó tới?

Đáo Hạn Phái Sinh Là Gì? Những Điều Bạn Cần Biết Ngay

Đáo hạn phái sinh không phải khái niệm phức tạp như bạn tưởng. Nói đơn giản, đó là ngày mà các sản phẩm phái sinh như hợp đồng tương lai (Futures) hoặc quyền chọn (Options) đạt tới ngày hết hạn. Khi những thứ này hết hạn, bất cứ ai nắm giữ chúng cũng phải đóng lại hợp đồng và thanh lý – không có lựa chọn khác.

Tại Việt Nam, ngày đáo hạn phái sinh thường rơi vào ngày thứ 5 của tuần thứ 3 trong mỗi tháng. Đây là thời điểm mà hợp đồng tương lai chỉ số VN30 (giỏ 30 cổ phiếu lớn nhất sàn) sẽ bị tự động đóng, và giá thanh toán được xác định dựa trên giá đóng cửa của chỉ số trong ngày hôm đó.

Nếu bạn không chủ động đóng hợp đồng trước khi kết phiên, hệ thống sẽ tự động thanh lý với mức giá ATC (After-hours Trade Close) – và điều này có thể không lợi cho bạn lắm.

Tác Động Thị Trường Vào Ngày Đáo Hạn Phái Sinh – Lúc Nào Thị Trường Sẽ “Điên Cuồng”?

Cái khó chịu về đáo hạn phái sinh là nó tạo ra biến động không bình thường. Khi những nhà đầu tư lớn muốn giá VN30 ở một mức nhất định để chiếm lợi thế, họ sẽ bắt đầu “kéo” giá bằng cách:

• Mua hoặc bán khối lượng cổ phiếu lớn từ những tên tuổi lớn như FPT, VCB, HPG…
• Tạo ra biến động giá cả đột ngột, khiến chỉ số nhảy lên hoặc rơi xuống trong tích tắc
• Làm “méo” giá trị thật của cổ phiếu, vì giao dịch lúc này không dựa trên cung cầu thực, mà dựa trên ý đồ của những “cộng đồng lớn”

Kết quả là gì? Các nhà giao dịch bình thường thường bị “xối mưa” nếu không cẩn thận. Khoảng cách giữa giá cao nhất và thấp nhất trong ngày có thể rơi sâu hơn các ngày thường rất nhiều.

Ba Kiểu Hợp Đồng Phái Sinh – Cách Xử Lý Khi Đáo Hạn

Hợp Đồng Quyền Chọn (Options)

Nắm giữ quyền chọn là nắm quyền, không phải nghĩa vụ. Tới ngày đáo hạn, bạn có thể quyết định có thực hiện quyền hay không. Nếu bạn chọn “không”, quyền đó sẽ tự động hết hiệu lực mà không ảnh hưởng gì.

Hợp Đồng Tương Lai Hàng Hóa (Commodity Futures)

Lý thuyết nói là bạn phải nhận bàn giao hàng hóa thực tế. Thực tế? Hầu hết các sàn giao dịch chấp nhận thanh toán bằng tiền mặt thay vì giao hàng thực. Chỉ một số ít hợp đồng mới yêu cầu giao hàng vật lý – tất cả đều ghi rõ trong điều khoản.

Hợp Đồng Tương Lai Chứng Khoán (Stock Index Futures) – Phổ Biến Nhất Ở Việt Nam

Cái này chiếm 100% thị trường phái sinh Việt Nam. Những hợp đồng này sẽ tự động đóng lại vào ngày đáo hạn, và thanh toán bằng tiền mặt được thực hiện vào ngày làm việc hôm sau. Không có hàng hóa thực để bàn giao – chỉ là con số trên màn hình.

Chiến Lược Giao Dịch: Làm Gì Để Tránh “Ăn Thua” Khi Đáo Hạn Phái Sinh?

Chiến Lược 1: Tất Toán Chủ Động – Không Để “Tự Động”

Đây là điều quan trọng nhất: Hãy đóng vị thế của bạn trước khi phiên kết thúc, thay vì để cho hệ thống tự động thanh lý.

Ví dụ: Bạn nắm 10 hợp đồng VN30 với ngày đáo hạn là 19/10. Nếu bạn chủ động yêu cầu đóng ở mức 1.240,1, bạn sẽ được tính toán lãi/lỗ ở mức đó. Nhưng nếu bạn để tự động, hệ thống sẽ thanh lý ở giá ATC của VN30 là 1.239,5 – sai lệch 0,6 điểm có vẻ nhỏ nhưng nhân với hệ số 100.000 đồng, đó là 60.000 đồng mất trắng.

Chiến Lược 2: Tận Dụng Sự Biến Động Để “Lướt Sóng”

Ngày đáo hạn là cơ hội cho những ai hiểu cách “đọc sóng”. Nếu bạn thấy một cổ phiếu tốt bị bán tháo vô lý chỉ để điều tiết chỉ số, đó có thể là dấu hiệu để mua thêm ở mức giá “bất thường” này. Giá thường sẽ quay trở về mức cân bằng sau vài phiên, và bạn sẽ kiếm lời.

Chiến Lược 3: Đứng Ngoài Quan Sát – “Không Làm Gì” Cũng Là Chiến Lược

Nếu bạn không phải high trader – người giao dịch liên tục theo từng con sóng – thì hãy cân nhắc đơn giản là ngồi yên. Thị trường có thể rơi sâu vào ngày đáo hạn, nhưng đó chỉ là biến động tạm thời. Chỉ số sẽ ổn định trở lại sau 1-2 phiên. Tránh bán tháo hoảng loạn vào lúc này – đó chính là cách những nhà đầu tư lớn kiếm tiền từ nhà đầu tư nhỏ.

Đáo Hạn Phái Sinh Ở Việt Nam: Chi Tiết Bạn Cần Nắm

Ở Việt Nam, công cụ phái sinh tập trung vào hợp đồng tương lai chỉ số VN30 và hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ. VN30 chiếm phần lớn giao dịch.

Những thông tin cần ghi nhớ:

• Tên hợp đồng: VN30FYYMM (ví dụ: VN30F0125 là hợp đồng kỳ hạn tháng 1 năm 2025)
• Ngày đáo hạn: Ngày thứ 5 của tuần thứ 3 trong tháng kỳ hạn
• Bước giá: 0,1 điểm chỉ số
• Hệ số nhân: 100.000 đồng
• Biên độ giao động tối đa mỗi phiên: +/- 7%
• Vị thế tối đa: 5.000 hợp đồng với cá nhân, 10.000 với tổ chức
• Giờ giao dịch: 8h45-9h00 (ATO), 9h00-11h30 (sáng), 13h00-14h30 (chiều), 14h30-14h45 (ATC)
• Giá thanh toán:
  • Nếu đóng trước: giá khớp lệnh bạn yêu cầu
  • Nếu để tự động: giá đóng cửa cuối phiên ATC của VN30

Sức Mạnh Của Nhà Chức Trách – Thị Trường Sẽ Ổn Định Hơn

Từ tháng 6/2022, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đã thay đổi cách tính giá thanh toán. Thay vì dùng giá đóng cửa ở phút cuối cùng (khi thường xảy ra thao túng), hệ thống bây giờ lấy giá trung bình của 30 phút cuối cùng sau khi loại bỏ 3 giá trị cao nhất và thấp nhất.

Điều này khiến việc “kéo thốc” hoặc “đạp sâu” chỉ số trở nên khó hơn nhiều. Nếu biến động cao vẫn tiếp diễn, cơ quan quản lý sẽ tiếp tục ra thêm biện pháp.

Lâu dài, khi số lượng nhà đầu tư tăng (hiện tỷ lệ người có tài khoản chứng khoán ở Việt Nam mới 5-6%), thanh khoản sẽ lớn hơn và sẽ khó để một nhóm nhỏ “thao túng” thị trường được.

Những Lưu Ý Vàng Khi Giao Dịch Trong Ngày Đáo Hạn Phái Sinh

1. Biết Rõ Lịch Đáo Hạn Đánh dấu trên lịch ngày đáo hạn của hợp đồng bạn nắm giữ. Bạn có thể tìm thấy thông tin này trên ứng dụng giao dịch chứng khoán hoặc các trang tài chính lớn. Ngay cả khi không giao dịch phái sinh, việc biết ngày này cũng quan trọng vì nó ảnh hưởng lớn tới thị trường cơ sở.

2. Chọn Hợp Đồng Đáo Hạn Phù Hợp Nếu mới làm quen, hãy ưu tiên hợp đồng đáo hạn trong tháng vì chúng ngắn hạn, dễ dự đoán hơn so với hợp đồng 2 tháng hay theo quý.

3. Quản Trị Rủi Ro Nghiêm Chỉnh Biến động lớn là cơ hội nhưng cũng là nguy hiểm. Luôn đặt mức stop-loss rõ ràng để tránh thua lỗ quá lớn nếu thị trường đi ngược dự tính của bạn.

4. Đứng Ngoài Nếu Không Chắc Chắn Không ai bắt buộc bạn phải giao dịch vào ngày này. Nếu bạn thấy không an toàn, hãy đơn giản là quan sát và chờ phiên tiếp theo khi sóng đã yên tĩnh.

Kết Luận: Đáo Hạn Phái Sinh Không Phải Quái Vật

Tóm lại, đáo hạn phái sinh là ngày giao dịch đặc biệt với thanh khoản cao và biến động lớn. Nó có thể là cơ hội kiếm tiền cho những ai hiểu rõ cơ chế, nhưng cũng có thể là cạm bẫy cho những ai hành động vô tư.

Bí quyết? Hãy:

• Chủ động đóng hợp đồng thay vì để tự động
• Không hoảng loạn khi thấy giá biến động thất thường
• Quản lý rủi ro như một chuyên gia
• Học hỏi liên tục từ mỗi ngày đáo hạn

Và nhớ: sự biến động ngày hôm đó chỉ là tạm thời. Giá trị thực sự của cổ phiếu sẽ quay trở lại. Đó là lúc các nhà đầu tư thực thụ tỏ rõ sự khác biệt của mình.