Tiền mã hóa riêng tư: Cơ hội tăng gấp 1000 lần cuối cùng trong lĩnh vực tiền điện tử

Tác giả: mert | helius.dev
Nguồn: X, @0xMert_
Dịch:善欧巴, 金色财经

Tóm lại, khi mới ra đời, Bitcoin đối mặt với ba vấn đề lớn: thứ nhất là tính hợp pháp, thứ hai là khả năng lập trình và mở rộng, thứ ba là tính riêng tư.

Bitcoin đã giải quyết vấn đề hợp pháp bằng cách trở thành một tài sản trị giá hàng nghìn tỷ đô la, Solana và Ethereum đã giải quyết các vấn đề về khả năng lập trình và mở rộng, còn tính riêng tư vẫn là thách thức còn lại (và cũng chính vì vậy đã tạo ra một khoảng trống thị trường với lợi ích không đối xứng), trong đó các chuỗi công khai như Zcash đang dẫn đầu trong hướng này.

Tôi gọi công nghệ về quyền riêng tư là cơ hội nghìn lần hoặc là trận chiến PvE cuối cùng, không chỉ là một chiêu trò thu hút sự chú ý (dù đúng là như vậy), mà còn dựa trên các cơ hội và khoảng trống không đối xứng ngày càng rõ ràng trong thị trường, cộng thêm thời điểm macro đã chín muồi. Lĩnh vực này không chỉ bao gồm các công nghệ như chứng minh không kiến thức (zero-knowledge proof), mà còn có mixer, mã hóa toàn phương (FHE), tính toán đa bên an toàn (MPC) và nhiều công nghệ khác.

Quá trình phát triển

Bitcoin bắt nguồn từ phong trào hacker mã hóa, nhằm tạo ra tiền tệ nguyên bản của internet, là phản ứng trực tiếp với cuộc khủng hoảng tài chính 2008. Ban đầu, Bitcoin vừa mang tính sáng tạo, vừa có màu sắc vô chính phủ và không chắc chắn — không ai dám chắc nó có thể thành công hay không, vì vậy việc đạt được tính hợp pháp là mục tiêu trung tâm. Khi danh tiếng tăng lên, Bitcoin đối mặt với hai câu hỏi lớn: thứ nhất là thiếu khả năng lập trình (sau này phát sinh thêm vấn đề mở rộng), thứ hai là thiếu tính riêng tư.

Sự ra đời của Ethereum nhằm giải quyết vấn đề khả năng lập trình còn hạn chế, còn Solana tập trung vào giải quyết các khó khăn về mở rộng trong các kịch bản lập trình. Trong vòng 5 đến 8 năm qua, quá trình phát triển của lĩnh vực tiền mã hóa chính là quá trình này, đồng thời tính hợp pháp của Bitcoin cũng dần được công nhận. Trong tương lai, các lĩnh vực về khả năng lập trình và mở rộng của hệ sinh thái Bitcoin sẽ tiếp tục tối ưu, nhưng rất khó để có những bước đột phá nghìn lần nữa — tức là các cải tiến sau này sẽ mang tính cận biên nhiều hơn, chứ không phải là bước nhảy vọt về quy mô.

Trong khi đó, Zcash được tạo ra nhằm giải quyết một vấn đề khác: thiếu tính riêng tư. Nếu xem sự phát triển công nghệ của nhân loại như một cây công nghệ (như hình minh họa), thì mục tiêu của Zcash chính là đột phá trong nhánh về quyền riêng tư.

Vấn đề thiếu tính riêng tư đã sớm được các nhà sáng lập như Satoshi Nakamoto (trích dẫn ý kiến của Zooko trong bài đăng đầu tiên về Bitcoin) và các tiền bối trong ngành như Hal Finney công nhận trên các diễn đàn công khai.

Trong những năm đầu, vấn đề cốt lõi của tiền mặt kỹ thuật số là vấn đề chi tiêu gấp đôi (double spending). Để giải quyết, cần đảm bảo tất cả người dùng đều có thể thấy số dư của các tài khoản khác — chính là lý do tại sao blockchain ngày nay minh bạch đến vậy, và cũng là kết quả tất yếu của việc giải quyết vấn đề chi tiêu gấp đôi.

Thực tế, Satoshi Nakamoto đã từng công khai bày tỏ ý định tích hợp công nghệ chứng minh không kiến thức để nâng cao tính riêng tư của Bitcoin, và cho rằng điều này sẽ giúp Bitcoin hoàn thiện hơn, nhưng ban đầu ông chưa tìm ra cách tích hợp công nghệ này để giải quyết vấn đề chi tiêu gấp đôi, vì công nghệ này còn quá mới vào thời điểm đó.

Thời điểm đó, độ mới mẻ của công nghệ chứng minh không kiến thức thể hiện rõ qua việc Zcash là đội ngũ đầu tiên đưa công nghệ này vào môi trường sản xuất — không chỉ trong lĩnh vực mã hóa, mà còn trong tất cả các ngành công nghiệp.

Tuy nhiên, do công nghệ còn mới và độ phức tạp trong phát triển, chứng minh không kiến thức cần nhiều vòng lặp để hoàn thiện, đồng thời phải loại bỏ phụ thuộc vào giả định tin cậy. Vì vậy, cả dự án Zcash lẫn công nghệ chứng minh không kiến thức nói chung đều đã trải qua một giai đoạn phát triển gian nan.

Giai đoạn này kéo dài đến ngày nay, khi công nghệ chứng minh không kiến thức cuối cùng đã trưởng thành, còn các lĩnh vực về khả năng mở rộng và lập trình đã chạm tới giới hạn của đường cong S của công nghệ.

Hiện tại, Bitcoin đã có tính hợp pháp, Solana và Ethereum chứng minh khả năng lập trình phù hợp với thị trường, còn các công nghệ về quyền riêng tư trở thành lĩnh vực còn lại, có khả năng mang lại lợi ích không đối xứng.

Cơ hội của công nghệ quyền riêng tư

Về thời điểm, hiện là giai đoạn then chốt để phát triển công nghệ quyền riêng tư. Gần đây, lĩnh vực tiền mã hóa chủ yếu bị chi phối bởi đầu cơ và lợi ích thương mại, nhưng nguồn gốc của tiền mã hóa bắt nguồn từ phong trào hacker mã hóa — mục tiêu cốt lõi của hacker mã hóa là xây dựng các hệ thống bảo vệ tự do và quyền riêng tư dựa trên mật mã và mã code, và giờ đây chúng ta đang quay trở lại hướng đi này.

Kết hợp với bối cảnh vĩ mô: khủng hoảng nợ lan rộng, Bitcoin đã chứng minh khả năng của tiền tệ phi chủ quyền, các vụ lạm quyền và vi phạm quyền riêng tư diễn ra phổ biến trên toàn cầu (đặc biệt là châu Âu), cùng với sự gia nhập của các tổ chức vào hệ sinh thái chuỗi, tạo ra nhu cầu cấp thiết về quyền riêng tư — tất cả các yếu tố này cộng hưởng, dự báo rằng công nghệ quyền riêng tư và chứng minh không kiến thức sẽ bắt đầu một làn sóng toàn cầu.

Hơn nữa, lĩnh vực công nghệ quyền riêng tư còn có một lợi thế đặc biệt: độ khó cao, ảnh hưởng lớn và còn mới mẻ, đủ sức thu hút nhân tài từ lĩnh vực trí tuệ nhân tạo. Điều này sẽ tạo thành vòng tuần hoàn nhân tài chảy vào → vốn đầu tư theo sau, thúc đẩy lĩnh vực phát triển hơn nữa.

Có thể nói, kỷ nguyên tiền tệ cá nhân toàn cầu, không thể bị ngăn cản, đã âm thầm đến gần.

Lưu ý: Tôi không cho rằng các dự án như Bitcoin, Solana, Ethereum đã không còn dư địa tăng trưởng. Trong tương lai, quy mô của chúng chắc chắn sẽ tiếp tục mở rộng. Tuy nhiên, dựa trên quy mô hiện tại, khả năng đạt mức tăng gấp trăm lần là rất thấp.