Vitalik cảnh báo cộng đồng Zcash: việc bỏ phiếu quản trị Token có thể gây ra khủng hoảng quản trị Coin riêng tư

Người đồng sáng lập Ethereum Vitalik Buterin đã công khai cảnh báo cộng đồng Zcash nên tránh áp dụng mô hình quản trị bỏ phiếu bằng token, cho rằng điều này sẽ khiến hệ thống thiên về các động lực giá ngắn hạn, làm tổn hại đến sứ mệnh dài hạn bảo vệ tự do của công dân. Lời phát biểu này diễn ra trong bối cảnh cộng đồng Zcash đang tranh luận gay gắt về cách thành lập ủy ban tài trợ của mình, trong khi đồng coin riêng tư này đã tăng giá hơn 1000% trong ba tháng qua, đạt mức cao nhất là 723 đô la. Cuộc tranh cãi xung quanh mâu thuẫn cốt lõi của quản trị phi tập trung đã phơi bày sự cân bằng khó khăn mà các dự án riêng tư phải đối mặt trong việc theo đuổi dân chủ và duy trì các giá trị cốt lõi.

Cảnh báo về quản trị của Vitalik và lý do cốt lõi

Vào ngày 30 tháng 11, Vitalik Buterin đã đưa ra một cảnh báo rõ ràng về mô hình quản trị của Zcash trên nền tảng mạng xã hội X, với luận điểm chính là hệ thống bỏ phiếu có trọng số bằng token tồn tại những thiếu sót cơ bản. Ông đã trích dẫn quan điểm từ bài luận về quản trị phi tập trung mà ông đã công bố vào năm 2021, chỉ ra rằng cơ chế bỏ phiếu bằng token có thể dẫn đến “tách quyền lực”, khiến việc mua phiếu bầu bí mật trở nên khả thi, và cuối cùng sẽ tập trung quyền quản trị vào tay các cá voi lớn, trong khi đó những người nắm giữ coin nhỏ sẽ mất quyền phát ngôn hiệu quả.

Buterin đặc biệt nhấn mạnh, việc bảo vệ quyền riêng tư như những mục tiêu giá trị dài hạn, trừu tượng, rất dễ bị xói mòn trong hệ thống bỏ phiếu bằng token. Ông chỉ ra một cách sắc bén: “Nếu để những người nắm giữ token bình thường quyết định, những vấn đề như quyền riêng tư sẽ dần bị suy yếu theo thời gian.” Kết luận này dựa trên cái nhìn sâu sắc về bản chất con người và cơ chế khuyến khích - khi quyền bỏ phiếu gắn liền với lợi ích tài chính ngắn hạn, những người nắm giữ coin có xu hướng ủng hộ các đề xuất có thể nhanh chóng đẩy giá coin lên, thay vì những nền tảng xây dựng duy trì sức khỏe lâu dài của mạng lưới và các đặc tính riêng tư cốt lõi.

Bối cảnh của cảnh báo này là cuộc tranh luận kịch liệt trong cộng đồng Zcash về cách thức bầu cử “Ủy ban tài trợ cộng đồng Zcash”. Ủy ban này là một nhóm năm người, có trách nhiệm xem xét và phê duyệt các đề xuất tài trợ quan trọng trong toàn bộ hệ sinh thái. Một số thành viên trong cộng đồng cho rằng, khung quản trị hiện tại do ủy ban dẫn dắt đã lỗi thời, thiếu đủ tính Phi tập trung và đại diện cộng đồng, kêu gọi chuyển sang mô hình bỏ phiếu trực tiếp hơn cho những người nắm giữ Token. Sự can thiệp của Buterin chắc chắn đã tạo ra một quả bom tấn cho cuộc tranh luận này.

Zcash gần đây thị trường biểu hiện và tranh luận quản trị thời gian

• Hiệu suất giá: Tăng hơn 1000% trong ba tháng qua, đạt đỉnh 723 USD; gần đây điều chỉnh hơn 20%, hiện báo khoảng 448 USD
• Trọng tâm tranh luận về quản trị: Cách thức bầu cử Ủy ban tài trợ cộng đồng Zcash (5 người)
• Vitalik phát biểu: Ngày 30 tháng 11, rõ ràng phản đối việc bỏ phiếu bằng token, cho rằng nó kém hơn cấu trúc hiện tại.
• Mâu thuẫn cốt lõi: Phi tập trung dân chủ vs. Bảo trì lâu dài giá trị cốt lõi (coin riêng tư)

Cuộc tranh luận về triết lý quản trị trong cộng đồng

Đối với cảnh báo của Vitalik, trong cộng đồng đã xuất hiện những tiếng nói khác biệt rõ rệt. Giám đốc điều hành Helius, Mert Mumtaz, một nhà đầu tư Zcash, đã đưa ra quan điểm trái ngược. Ông cho rằng, mặc dù việc bỏ phiếu bằng token có những thiếu sót, nhưng vấn đề hiện tại của mô hình ủy ban tĩnh còn nghiêm trọng hơn. Mumtaz chỉ ra rằng, thị trường tự nhiên có cơ chế sửa lỗi, các quyết định tồi sẽ bị trừng phạt thông qua việc giá coin giảm, sự chuyển giao quyền lực quản trị và cập nhật kiến thức tập thể, trong khi ủy ban thì thiếu chu trình phản hồi này, dễ dàng bị tách rời khỏi kết quả thực tế.

Mumtaz trích dẫn khái niệm “người can thiệp” của nhà lý luận Nassim Taleb để ẩn dụ cho rủi ro trong quản trị ủy ban - tức là các nhà quyết định không cần phải chịu rủi ro từ các quyết định của chính họ. Ông so sánh điều này với mô hình mà các tướng quân La Mã phải chịu trách nhiệm cho các quyết định của họ trên chiến trường, nhấn mạnh rằng các hệ thống dựa trên thị trường có thể tiến hóa theo thời gian, trong khi các ủy ban tĩnh có thể trở nên cứng nhắc. Luận điểm cốt lõi của ông là “trong dài hạn, sự tiến hóa cuối cùng sẽ thắng lợi”, cho rằng bất kỳ cấu trúc quản trị nào không thể bị chỉ trích, không cần phải chịu trách nhiệm với bất kỳ ai là điều nguy hiểm.

Các thành viên khác trong cộng đồng cũng tham gia vào cuộc tranh luận triết học này. Người dùng Naval chỉ ra rằng bất kỳ người giám sát bên thứ ba nào, dù độc lập đến đâu, cũng sẽ dẫn đến những khuyết điểm cấu trúc trong an ninh. Trong khi đó, người dùng Darklight lo ngại rằng hệ thống dựa trên thị trường dễ dàng trượt vào chế độ tài phiệt, có thể không bảo vệ hiệu quả các quyền tự do của công dân. Những cuộc thảo luận này chạm đến vấn đề cơ bản nhất trong quản trị phi tập trung: làm thế nào để ngăn chặn sự tập trung quyền lực (dù là vốn hay ủy ban) đồng thời đảm bảo hệ thống có thể tiến hóa theo đúng mục tiêu lâu dài, đặc biệt là đối với các dự án nhạy cảm như Zcash, dựa trên nguyên tắc bảo mật.

Những khó khăn phổ biến của việc bỏ phiếu bằng Token và sự đặc thù của các dự án Coin riêng tư

Vitalik chỉ trích việc bỏ phiếu bằng Token không phải là lần đầu tiên, cũng không chỉ dành riêng cho Zcash. Điều này thực sự phản ánh một tình huống ngày càng nổi bật trong lĩnh vực tiền điện tử. Từ COMP của Compound đến UNI của Uniswap, nhiều dự án DeFi sau khi áp dụng quản trị bằng Token đều gặp phải các vấn đề như tỷ lệ bỏ phiếu thấp, sự thao túng của các cá voi hoặc chủ nghĩa ngắn hạn phát triển mạnh. Việc quyền bỏ phiếu và quyền sở hữu vốn được liên kết trực tiếp khiến quá trình quản trị rất dễ bị các tham gia viên có tài chính mạnh nhất chi phối, họ có thể hy sinh sự phát triển lâu dài của giao thức vì lợi nhuận ngắn hạn.

Đối với những coin riêng tư như Zcash, tình huống này đặc biệt nghiêm trọng. Việc nghiên cứu và duy trì công nghệ bảo mật cần sự đầu tư lâu dài và liên tục, giá trị của nó thường không thể ngay lập tức được thể hiện qua giá token. Ngược lại, một số đề xuất có thể làm suy yếu tính riêng tư để phù hợp với quy định hoặc mở rộng việc áp dụng ngắn hạn, có thể kích thích giá coin tăng lên, từ đó nhận được sự ủng hộ của đa số người nắm giữ token. Sự không khớp giữa các động lực này có thể dẫn đến việc dự án dần xa rời nguyên tắc thành lập ban đầu, từ “pháo đài bảo vệ quyền riêng tư tài chính” chuyển thành một loại tiền điện tử có thể theo dõi bình thường.

Ngoài ra, các dự án riêng tư còn phải đối mặt với áp lực quản lý độc đáo. Các cơ quan chính phủ luôn cảnh giác với các loại tiền điện tử có mức độ ẩn danh cao, bất kỳ quyết định quản lý nào cũng có thể gây ra rủi ro quản lý. Nếu quyền quản lý hoàn toàn nằm trong tay những nhà giao dịch theo đuổi lợi nhuận ngắn hạn, họ có thể có xu hướng đưa ra những thỏa hiệp để đáp ứng yêu cầu của quản lý, nhằm đổi lấy việc niêm yết trên các sàn giao dịch chính thống hoặc sự tham gia của các nhà đầu tư tổ chức, và những thỏa hiệp này có thể làm suy yếu hoàn toàn giá trị cốt lõi của dự án. Do đó, việc tìm kiếm một mô hình quản lý vừa thể hiện ý chí của cộng đồng, vừa có thể chống lại áp lực vốn ngắn hạn và sự xâm nhập của quản lý, là một vấn đề sống còn mà Zcash cũng như tất cả các đồng tiền riêng tư phải giải quyết.

Xung đột giữa sự cuồng nhiệt của thị trường và lý trí quản trị

Điều trớ trêu là, cuộc tranh luận về triết lý quản trị nghiêm túc này diễn ra trong thời kỳ thị trường Zcash có hiệu suất cực kỳ điên cuồng. Theo dữ liệu từ BeInCrypto, Zcash đã đạt được mức tăng đáng kinh ngạc hơn 1000% trong ba tháng qua, với giá từ mức thấp tăng vọt lên đỉnh 723 USD, mặc dù gần đây đã điều chỉnh hơn 20%, hiện vẫn giao dịch quanh mức 448 USD. Sự bùng nổ giá này chắc chắn đã thu hút một lượng lớn nhà đầu cơ mới tham gia vào cộng đồng, những người có thể thiếu sự đồng cảm sâu sắc với sứ mệnh bảo mật của Zcash, mà quan tâm hơn đến cơ hội giao dịch do biến động giá mang lại.

Sự nóng lên của thị trường đã làm tăng thêm độ phức tạp trong việc lựa chọn mô hình quản trị. Những người nắm giữ coin mới vào tự nhiên muốn có quyền phát ngôn tương xứng với khoản đầu tư của họ, do đó có xu hướng nghiêng về mô hình bỏ phiếu bằng Token. Trong khi đó, những người đóng góp sớm cho dự án, các nhà phát triển và những người ủng hộ quyền riêng tư có thể trở nên cẩn trọng hơn, lo ngại rằng quyền quản trị sẽ bị những nhà đầu cơ ngắn hạn làm loãng, dẫn đến việc hướng đi của dự án bị mất kiểm soát. Sự căng thẳng tiềm ẩn giữa “những người bảo vệ cũ” và “vốn mới” này đã xuất hiện trong nhiều dự án tiền mã hóa trưởng thành, thường cần phải được điều hòa thông qua các kế hoạch chuyển giao quản trị được thiết kế tỉ mỉ.

Từ một góc nhìn rộng hơn, cuộc tranh luận về quản trị của Zcash là một ví dụ quan trọng trong quá trình các dự án tiền mã hóa tiến từ “đội ngũ sáng lập dẫn dắt” sang “cộng đồng dẫn dắt”. Làm thế nào để thiết lập những hàng rào bảo vệ cần thiết trong khi phân quyền, nhằm bảo vệ linh hồn cốt lõi của dự án không bị nuốt chửng bởi sự cuồng nhiệt nhất thời của thị trường, là thách thức mà tất cả các dự án có tham vọng phát triển lâu dài phải đối mặt. Cảnh báo của Buterin không phải là một giải pháp cụ thể, mà giống như một hồi chuông báo động, nhắc nhở cộng đồng trong quá trình theo đuổi dân chủ hóa, đừng quên lý do ban đầu mà họ bắt đầu.

Những gợi ý từ ngành và khám phá mô hình quản trị trong tương lai

Zcash hiện tại đang gặp phải khủng hoảng quản trị, điều này cung cấp cho toàn bộ ngành công nghiệp tiền điện tử những chất liệu tư duy quý giá. Nó buộc chúng ta phải khám phá các cơ chế quản trị thế hệ tiếp theo vượt ra ngoài việc bỏ phiếu bằng token đơn giản. Một số ý tưởng mới nổi đang được thảo luận và thực hành, chẳng hạn như:

1. Hệ thống danh tiếng và Token gắn liền với linh hồn: Kết nối quyền biểu quyết với “Token gắn liền với linh hồn” không thể chuyển nhượng, đại diện cho danh tính hoặc đóng góp cá nhân, thay vì những tài sản tài chính có thể giao dịch thuần túy.
2. Cấu trúc quản trị hai tầng: Thiết lập một “Thượng viện” do các chuyên gia hoặc những người đóng góp lâu dài组成, có quyền phủ quyết hoặc quyền trì hoãn đối với các đề xuất liên quan đến giá trị cốt lõi của giao thức hoặc công nghệ cơ bản, tạo thành sự cân bằng với “Hạ viện” do các nhà nắm giữ Token组成.
3. Phân quyền dần dần: Thiết kế một lộ trình kích hoạt bằng khóa thời gian hoặc cột mốc, dần dần chuyển giao nhiều quyền lực hơn cho những người nắm giữ Token khi độ trưởng thành của mạng và mức độ giáo dục của cộng đồng được nâng cao.

Đối với cộng đồng Zcash, con đường hiện tại không chỉ có hai lựa chọn cực đoan là “chế độ chuyên quyền của ủy ban” và “sự thống trị của tài phiệt token”. Có lẽ có thể khám phá một mô hình hỗn hợp, chẳng hạn như để một số thành viên của ủy ban tài trợ được bầu ra thông qua bỏ phiếu token, một số thành viên được bổ nhiệm bởi các chuyên gia kỹ thuật hoặc các tổ chức ủng hộ quyền riêng tư, và thiết lập các ràng buộc “hiến pháp” rõ ràng, tập trung vào việc bảo vệ quyền riêng tư cho các quyết định của họ.

Dù cuối cùng lựa chọn con đường nào, cuộc tranh luận này đã mang ý nghĩa tích cực. Nó cho thấy cộng đồng tiền điện tử đang suy ngẫm sâu sắc về vấn đề cốt lõi của quản trị, không còn mù quáng tôn sùng khẩu hiệu “hoàn toàn phi tập trung”, mà bắt đầu cân nhắc một cách thận trọng mối quan hệ phức tạp giữa hiệu quả, công bằng, an toàn và các giá trị cốt lõi. Đối với các nhà đầu tư, việc quan tâm đến sức khỏe quản trị của một dự án có thể quan trọng không kém so với việc phân tích tài liệu kỹ thuật hoặc kinh tế token của nó. Một cộng đồng có thể tiến hành các cuộc tranh luận quản trị một cách lý trí, công khai và mang tính xây dựng, thường có sức sống lâu dài và giá trị đầu tư cao hơn so với một cộng đồng có vẻ đoàn kết nhưng thiếu sự kiểm soát lẫn nhau.